Onlangs heb ik zelf een kast in elkaar gezet. De montagehandleiding bij de kast bestond volledig uit tekeningen. Lezen was niet nodig, en de kast zat in een mum van tijd in elkaar. Dat is nog eens functioneel gebruik van beeld!
Eigenlijk ontdekte ik het belang van visuele ondersteuning al eerder. Ik gebruik regelmatig afbeeldingen of tekeningen om de communicatie met leerlingen te ondersteunen. Daarnaast stimuleer ik leerlingen ook om hier zelf actief gebruik van te maken. Door zowel het verbale als het visuele geheugen aan te spreken wordt informatie beter verwerkt en onthouden. Dat geldt voor kinderen met een taalstoornis, maar ook voor zich normaal ontwikkelende kinderen.1
Hoe beeld ondersteunend kan worden gebruikt door een leerling, zag ik toen ik met een groepje leerlingen uit groep 6 werkte. De leerlingen kregen de opdracht om te presenteren aan de hand van steekwoorden. Eén van deze leerlingen had een ernstige vorm van dyslexie. Ondanks intensieve begeleiding was hij niet in staat om enkele woorden op papier te zetten. Toch wist hij de opdracht uit te voeren, zelfs beter dan zijn klasgenoten, door eenvoudige tekeningetjes te gebruiken als geheugensteuntje.
Voor wie?
Visuele ondersteuning is niet alleen belangrijk voor kinderen met dyslexie. Het SLO2 geeft suggesties voor aanpassingen in de klas om leerlingen met speciale behoeften te ondersteunen. Deze maatwerkaanpassingen zijn beschreven per doelgroep. Op de school waar ik werk, gaat het voornamelijk om leerlingen met een lagere cognitie, ADHD, ASS en dyslexie. Voor elk van deze doelgroepen adviseert het SLO het gebruik van visuele ondersteuning. Dat kan onder meer door gebruik te maken van concrete voorwerpen, foto’s, illustraties, pictogrammen, stappenplannen en schema’s2. Doordat deze visuele informatie langer beschikbaar blijft dan gesproken woord, wordt het werkgeheugen minder belast1. Visuele ondersteuning kan bij alle taaldomeinen worden ingezet, in dit blog geef ik voorbeelden voor het gebruik bij het werken aan vertelvaardigheid.
Visuele ondersteuning bij vertelvaardigheid
Om een leerling te helpen bij het vertellen van een verhaal, teken ik vaak mee. Ik kan helemaal niet goed tekenen, maar het gaat snel en ik kan het doen terwijl de leerling praat. Zo ziet hij wat hij al verteld heeft en vaak komen er dan vanzelf aanvullingen. Dat ziet er dan ongeveer zo uit:
Naast het meetekenen gebruik ik voor vertelvaardigheid vaak de praatdomino uit de communicatiekoffer. Deze domino bestaat uit een aantal puzzelstukken met daarop de vragen wie, wat, waar, wanneer, hoe en waarom. Voor elk verhaalaspect dat de leerling benoemt in zijn verhaal, mag hij een puzzelstuk neerleggen. Zo ziet hij direct welke informatie nog ontbreekt. In het bovenstaande voorbeeld van Guus zou dat betekenen dat de puzzelstukken wie, wat en waar neergelegd kunnen worden. Om ook de andere puzzelstukken te kunnen leggen, moet hij het verhaal eerst uitbreiden.
Logische reeksen zijn ook een fijn hulpmiddel om te oefenen met vertellen. Een logische reeks is een serie plaatjes die samen een verhaal vormen. Het is leuk om samen met de leerling zelf een logische reeks te maken. Dat kan door foto’s te maken op verschillende momenten tijdens een activiteit. Wanneer je de foto’s uitprint, kan de leerling aan de hand van zijn eigen logische reeks thuis vertellen wat hij gedaan heeft.
Geschikte beelden vinden
Ik struin vaak het internet af naar afbeeldingen, bijvoorbeeld als ik een oefening aan het voorbereiden ben. Ook voor dagschema’s of geheugensteuntjes gebruik ik afbeeldingen. Afhankelijk van de leerling kies ik voor foto’s, tekeningen of pictogrammen. De leerlingen met wie ik werk, kunnen zelf meestal goed aangeven welke vorm zij prettig vinden. Voor foto’s of tekeningen gebruik ik de filterfunctie bij afbeeldingen zoeken. Voor pictogrammen snuffel ik graag op de website www.sclera.be. Deze site heeft een handige zoekfunctie.
Om herkenbaarheid te voorkomen zijn namen en details aangepast.
Dit bericht is eerder geplaatst op LinkedIn, 02-09-20
Bronnen
1. Quail M, Williams C, Leitão S. Verbal working memory in specific language impairment: The effect of providing visual support. Int J Speech Lang Pathol. 2009;11(3):220-233. doi:10.1080/17549500802495581
2. SLO. Maatwerkaanpassingen. https://slo.nl/thema/meer/passende/po/taal/. Published 2014. Accessed June 29, 2020.
Taaldeur 