Taaldeur

‘Jason ziet er vreselijk tegenop om te moeten rekenen. Hij is ook gewoon niet zo van de cijfertjes. Daarom hoeft hij niet mee te doen met de rekenles’. Dit zul je een leerkracht niet snel horen zeggen. Het ligt meer voor de hand om het probleem te onderzoeken, de lesstof waar nodig aan te passen en te werken aan motivatie en zelfvertrouwen. Het is tenslotte de taak van een school om leerlingen te leren rekenen.

De volgende uitspraak is vergelijkbaar, maar klinkt toch minder onwaarschijnlijk: ‘Majra ziet vreselijk op tegen haar spreekbeurt. Ze is ook gewoon niet zo’n prater. Daarom hoeft zij geen spreekbeurt te houden’. Dat is gek, want scholen hebben óók de taak om de spreekvaardigheid van leerlingen te vergroten. Spreken en gesprekken voeren zijn opgenomen in de kerndoelen Nederlands, zowel in de oude versie als in de onlangs gepresenteerde nieuwe conceptkerndoelen. Als leerlingen die dit lastig vinden een uitzonderingspositie krijgen dan bespaar je ze misschien een trauma, maar ontneem je ze ook een kans op ontwikkeling.

‘Majra ziet vreselijk op tegen haar spreekbeurt. Ze is ook gewoon niet zo’n prater’

Gelukkig is het geen kwestie van alles of niets. Er is, net als bij rekenen, voldoende ruimte om het onderwijsaanbod af te stemmen op de mogelijkheden van de leerling. Daarvoor is het goed om eerst uit te zoeken wat de reden is dat een leerling niet kan of wil meedoen aan een opdracht. In het boek Als je leerling stil is beschrijft Anton Horeweg (2022) een breed scala aan oorzaken waardoor een leerling stil kan zijn. Een leerling kan het fijn vinden om stil te zijn, maar het kan ook samenhangen met de taalontwikkeling, een onveilig gevoel, problemen thuis, pesten en meer. Het boek is een pleidooi om stille leerlingen echt te zien, ongeacht of er sprake is van een probleem. Alle kinderen willen graag gezien worden, en bij stille leerlingen vraagt dat soms om net wat bewuster kijken.

Als je weet waar een leerling moeite mee heeft, dan kun je aanpassingen doen zodat er toch aan het doel gewerkt kan worden. Horeweg geeft hiervoor een aantal ideeën, zoals het opnemen van een podcast in plaats van een spreekbeurt, in kleine groepjes laten overleggen in plaats van klassikaal, en ruimte maken voor gezelschapsspelletjes (Horeweg, 2022). Spelletjes die bijzonder geschikt zijn om te werken aan mondelinge taalvaardigheid zijn de zogenaamde schermspellen. Dat zijn spellen waarbij de spelers niet kunnen zien wat de ander ziet. Ze moeten informatie met elkaar uitwisselen om het speldoel te bereiken. Voorbeelden van schermspellen zijn ‘wie is het?’ en het VR-schermspel ‘de tentoonstelling’.

Door SLO (2023) is een mooi overzicht gemaakt van mogelijke maatwerkaanpassingen voor onder andere leerlingen met TOS, ASS, een lager cognitie. Het is een verzameling suggesties waaruit een keuze gemaakt kan worden zodat de ondersteuning passend is bij de betreffende leerling. Voor leerlingen die de gestelde doelen niet kunnen bereiken formuleerde SLO aangepaste leerroutes.

Ook het boek Breek de stilte (Sollman, 2018) wil ik in dit kader graag noemen. Dit boek gaat over selectief mutisme, dat is een angststoornis waarbij kinderen wel kúnnen praten maar dat in bepaalde situaties niet doen. Het kind zegt bijvoorbeeld niets op school. Een kind met selectief mutisme in het diepe gooien en een spreekbeurt laten houden zal averechts werken en de angst vergroten. Maar ook voor deze kinderen zijn er mogelijkheden om hun spreekvaardigheid te vergroten. Zij kunnen over hun angst heenkomen door te oefenen met hele kleine stapjes op het gebied van activiteiten, situaties en mensen. Sollman beschrijft hoe dit kan worden aangepakt.

We hoeven er geen probleem van te maken dat sommige leerlingen liever op de achtergrond blijven. Het is wél onze taak om ook deze leerlingen een stapje op weg te helpen, uiteraard zonder ze met een trauma op te zadelen. De hier genoemde bronnen kunnen daarbij behulpzaam zijn.

Bronnen:

Horeweg, A. (2022). Als je leerling stil is. Over mogelijke oorzaken van teruggetrokken gedrag. Pica.

SLO. (2023). Passende perspectieven taal & rekenen. Po/s(b)o taal. https://www.slo.nl/thema/meer/passende/po/taal/

Sollman, E. (2018). Breek de stilte. Over selectief mutisme en extreme verlegenheid bij kinderen. Pica.